|
Përkujtimi çdo vit i përvjetorit të Luftës së Malësisë së Madhe, është bërë tashmë një traditë fisnike e diasporës shqiptare në SHBA. Diaspora shqiptare, ajo që Jeronim De Rada e ka quajtur “gjaku i shprishur (domethënë i shpërndarë) i Arbrit”, ka luajtur e po vazhdon të lozë rolin e saj për mbajtjen gjallë të kujtesës kombëtare, të ringritjes morale e të ripërtëritjes së kurajos së kombit shqiptar. Historia e një populli, e sidomos pirgjet më të larta të saj, kthehen në gërmadha të panevojshme në qoftë se nuk kujtohen. Kujtimi i tyre nuk është as mallëngjim e as nostalgji e kotë, por një domosdoshmëri. Ashtu si një ngrehinë e madhe që ka nevojë të riparohet për të qëndruar në këmbë, ashtu edhe një komb ka nevojë të ripërtërijë kujtesën e sidomos kurajon e tij. Kjo bëhet sidomos e ngutshme në faza ligështimi moral të tij. Kombi shqiptar ndodhet sot përpara një pragu që kërkon kapërcim. Për një simetri të habitshme, njëlloj si fillimi i këtij shekulli, mbarimi i tij është plot trazime dhe befasi për shqiptarët. Ashtu si në fillim të shekullit, kur ndërsa nata otomane po merrte fund, bashkë me shpresën e lirisë që po afronte, përzihej kërcënimi i shpërbërjes së Shqipërisë, ashtu edhe tani, bashkë me shansin e madh që shqiptarët të zënë më në fund vendin që iu përket në këtë kontinent që quhet Evropë, në horizont të kohës është shfaqur pengesa. Pengesa që të mos i lejë shqiptarët të jetojnë normalisht. Që të mos jenë si të gjithë popujt e tjerë. Që të treten edhe më fort se ç’janë tretur. Që një e treta e këtij kombi të mbetet rob i një shteti xhuxh të prapambetur nga çdo pikpamje si Serbia. Kombit shqiptar, një ndër më të vjetërit e kontinentit, një nga ata që ka derdhur gjak në themelet e Evropës, me vështirësi i hapen sot dyert për në familjen e madhe të popujve, me vështirësi i dëgjohet fjala, me vështirësi i jepet e drejta dhe kur duket haptas se e drejta është në anën e tij. Të gjithë pyesin, përse? Të gjithë kërkojnë shkaqet. I gjejnë ato kudo, por rrallë qëllon që i gjejnë atje ku duhet të kërkohen më fort se kudo: te vetë shqiptarët. Përvjetori i 85-të i kryengritjes së Malësisë së Madhe është një ngjarje tipike, nga ato që zgjojnë mendime për fatet e vendit. Ajo ndodhi në fillim të shekullit, në prag të krijimit të Shqipërisë, prag që mund të ishte njëkohësisht fatal për të: Shqipëria mund të rrokullisej në humnerë. Shqiptarët për të ndaluar këtë rrokullisje rrëmbyen armët dhe u vranë e u copëtuan si mundën e ku mundën, gjersa mirë apo keq zëri i tyre u dëgjua njëfarësoj dhe Shqipëria njëfarësoj u shpëtua. Në mbarim të shekullit, në kohën kur çështjet e lirisë e të vetvendosjes së popujve janë ndriçuar gjerësisht në botë, për shqiptarët ora ka mbetur njëlloj si në fillim të shekullit. Për të bërë të dëgjohet zëri i tyre, sot kur ata e kanë një shtet të ngushtë, (një shtëpi që nuk nxen veç gjysmën e gjindjes së vet), ata kanë zgjedhur jo armët, por rrugën paqësore, rrugën e qytetëruar të arsyes, të diplomacisë e të dialogut. Zgjedhja e tyre ka qenë e drejtë. Dhe vazhdon të jetë e drejtë. Veç këtu ka dalë një problem i madh. Dhe problemin e përbën pikërisht kuptimi i asaj që quhet “rrugë paqësore”. Me fjalët dhe me termat mund të bëhen spekullime të pafund. Madje sa më sublime janë ato, aq më të mëdha janë spekullimet. Historia e njerëzimit na i ka bërë të qartë se sa shumë është spekulluar me emrin e “lirisë” e të “së drejtës”. Rruga paqësore që zgjedh një popull për të zgjidhur problemet thelbësore të tij është para së gjithash një rrugë heroike. Kjo rrugë qëllimin e ka të njëjtë me rrugën tjetër: atë të armëve. Pra kjo rrugë presupozon që njerëzit që e kanë zgjedhur atë ta kenë shpirtin po aq luftarak sa edhe luftëtarët klasikë. Që ata kanë lënë mënjanë armët dhe kanë zgjedhur arsyen, qytetërimin dhe dialogun, kjo nuk ndryshon asgjë në thelbin e çështjes. Pa armë ata janë po aq luftëtarë sa edhe me armë. Mungesa e armëve nuk iu krijon atyre asnjë ndjenjë inferioriteti. Madje mund të thuhet e kundërta. Kështu duhet të ishte. Po a është kështu? Për fat të keq duhet thënë se rruga paqësore është keqkuptuar te ne. Për shumë njerëz ajo është kthyer në rrugë nënshtrimi, servilizmi, përuljeje dhe braktisjeje të turpshme të interesave të shqip- tarëve. Një tufë matrapazësh të politikës e kanë kthyer atë në biznes të vërtetë për vetveten. Kjo është arsyeja që kohët e fundit po ngrihen gjithmonë e më tepër zëra për të kërkuar shpjegime se ku janë rezultatet e kësaj të ashtuquajture rrugë paqësore. Këta zëra mund t’i duken dikujt si radikalë, nxitës turbullirash, aventurierë etj. Nuk përjashtohet që midis këtyre zërave të ketë edhe të tillë. Por njerëzit seriozë e të përkushtuar kanë një kuptim të drejtë se ç’është rruga e vërtetë paqësore. Madje mund të thuhet se janë pikërisht ata flamurtarë të rrugës së qytetëruar, sepse rruga tjetër, ajo e nënshtrimit, është pikërisht ajo që pas zhgënjimeve të njëpasnjëshme mund të krijojë shpërthime të dëshpëruara, kurthe dhe drama të papritura. Në përvjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe mendja na shkon, midis të tjerash, në zakonin e keq që kanë të gjitha regjimet tiranike për t’i shtrëmbëruar historinë. Lidhur me këtë zakon të mbrapshtë diktaturat komuniste nuk e kanë patur shoqen në botë. Regjimi komunist shqiptar nuk i ka shpëtuar këtij rregulli, madje e ka çuar atë tepër larg. Shtrëmbërimi, falsifikimi i historisë është bërë dy mënyrash: në mënyrën më të drejtë për drejtë, atë që mund të quhet edhe më e paftyra, dhe në një mënyrë tjetër më të tërthortë, domethënë më tinëzare. Sado që e para dukej më rrënjësorja, në të vërtetë ishte kjo e dyta që ka dëmtuar më fort historiografinë shqiptare. Kjo ka ndodhur sepse ndërsa mënyra e parë, ajo që e bënte të zezën të bardhë e të bardhën të zezë, ka qenë lehtësisht e dallueshme, pra shpesh e pabesueshme, mënyra e dytë, si çdo mënyrë dinake, duke manovruar me ca gjysmë të vërteta, e endte pëlhurën e mashtrimit më me sukses. Shtrëmbërim tipik i mënyrës së parë, brutale, ka qenë vlerësimi skandaloz i rebelimit reaksionar të Haxhi Qamilit. I nismëtuar nga vetë Enver Hoxha, dhe i pasuar pastaj nga historianët servilë, vlerësimi, ose më mirë hymnizimi i kësaj lëvizje obskurantiste, parulla kryesore së cilës ka qenë rikthimi i Shqipërisë në gjirin e perandorisë osmane, ka qenë tallja më e drejt për drejtë që komu- nizmi shqiptar i ka bërë historisë shqiptare. Më qartë se kudo ky komunizëm tregoi se pavarësisht nga profkat e tij për përparim e emancipim, ëndrra e tij themelore mbetej kthimi i mbrapsht i rrotës së historisë, domethënë shkëputja përfundimtare e Shqipërisë nga kontinenti evropian dhe nga qytetërimi perendimor dhe ankorimi i saj pas prapambetjes orientale. Dhe kjo ishte në logjikën e gjërave. Sa më e prapambetur dhe kundërevropiane të ishte Shqipëria, aq më i lehtë ishte sundimi i saj prej diktaturës. Hymnizimi qysh ne vitin 1 948 i rebelimit kundërshqiptar të Haxhi Qamilit ishte mesazhi ogurzi që parathoshte programin afatgjatë të komunistëve për ta kthyer kokëposhtë fatin e Shqipërisë. Ajo ishte shenja e parë e izolimit të ardhshëm të vendit, e ndarjes përfundimtare të Shqipërisë nga Evropa, e vetvrasjes së ngadaltë të saj. Me përjashtim të dy-tri historianëve servilë, kultura shqiptare, ndonëse e terrorizuar nga diktatura, nuk e pranoi rishikimin e historisë prej Enver Hoxhës. Letërsia shqipe ndonëse i trajtonte gjërësisht temat historike dhe ndonëse shumë herë iu bë kërkesë e hapët të “ilustronte me vepra letrare mendimin e udhëheqësit” mbajti heshtje të plotë për figurën e errët të Haxhi Qamilit. Madje ajo shkoi edhe më larg: aq sa mundte dhe brenda hapësirës fare të ngushtë që i lejonte cenzura komuniste, ajo vazhdoi ta trajtonte lëvizjen haxhiqamiliste sipas frymës së rilindjes, domethënë si një rrymë të errët e kundërhistorike. Ngjarjet historike krijohen në radhë të parë për të nxjerrë mësime prej tyre. Eshtë fare e habitshme që nostalgjia proosmane, që nuk guxoi të shfaqet haptaz gjatë sundimit prooriental komunist, nxori krye fare qartë në tregime e shkrime të botuara kohët e fundit në Shqipëri e në Kosovë. Një nga këto shkrime është botuar pikërisht në vitin e 85-vjetorit të Kryengritjes së Malësisë së Madhe, dhe mund të thuhet se është, veç të tjerash, profanimi më i rëndë i gjakut të derdhur në këtë luftë. Me këtë rast është mirë që atyre intelektualëve, shkrimtarëve apo botuesve shqiptarë, që guxojnë të shkelin kështu mbi shenjat e shenjta të këtij kombi, t’u bëhet një pyetje e drejtpërdrejtë: përse e bëni këtë? Në emër të kujt? Të cilës strategji, të cilit qëllim final? Këtyre monstrave nga Shqipëria ose nga Kosova duhet t’u bëhet e qartë se nuk mund të vinë këtu në New-Jork, ose të bredhin në Evropë për të marrë pjesë në mbledhje e simpoziume, në kohën që punojnë jo për hyrjen e Shqipërisë në Evropë, por për daljen prej saj. Duke folur për shtrëmbërimet skandaloze të historisë, si kjo që u përmend më lart, nuk mund të mënjanohen tjetërsimet e tërthorta, që shpesh janë edhe më të rrezikshme. Gjatë dyzet vjetëve të sundimit komunist, në historiografinë shqiptare u bënë shumë çvendosje e retushime me qëllim për të ndryshuar pejsazhin e historisë. Ideologët komunistë kujtonin se me atë lehtësi që flisnin për ndërrimin e pamjes së vendit, për hapjen e tokave të reja, ose krijimin e njeriut të ri, mund edhe të ndryshonin qokat (referencat) e historisë. U rivlerësuan ngjarje e personazhe të rëndësishëm, u ul rëndësia e disave për t’u ngritur edhe më fort vlera e të tjerëve, u lanë në heshtje ose në gjysmë heshtje disa, për të rënë në sy të tjerët, e kështu me radhë. Ky rrafshim i përditshëm i historisë, ky përpunim i saj, kjo përpjekje për të kthyer malet në kodra e kodrat në male, synonte si qëllim të fundit të paraqiste komunizmin shqiptar si kulmin më të paarritshëm në historinë e gjatë të këtij kombi, si mishërimin e aspiratave të tij shekullore, si ëndrrën e njëmendsuar më në fund. Për këtë duheshin bërë qortime (korrigjime) të rëndësishme. Personazhi i parë i historisë, që u ngrit si pengesë përpara komunistëve, ishte Gjergj Kastriot Skënderbeu. Ishte ai që pesë shekuj më parë kishte përcaktuar rrugën nga duhej të ecte kombi shqiptar: drejt Perëndimit. Mbrojtës i qytetërimit evropian, ai i dha kombit shqiptar letrat e fisnikërisë, për ta quajtur veten komb themeltar i Evropës. Si i tillë ai ishte i besdisshëm për komunistët shqiptarë, e sidomos për komunistët serbë, aleatët e tyre të fillimit. Më 1946-1947, në kohën e miqësisë të kundërkohshme shqiptaro- jugosllave, emri i Gjergj Kastriotit mezi përmendej në Shqipëri. Dhe kjo ishte e kuptueshme: ishte dyfish i padashur: si simbol i europianizmit nga njëra anë dhe si mbrojtës i krishtërimit katolik nga ana tjetër. Të dyja këto, të urryera nga komunizmi shqiptar në përgjithësi dhe nga komunizmi ortodoks serb në veçanti ishin të mjafta për ta lënë në hije. Një fushatë nënvleftësuese kundër Skënderbeut ishte ndërmarrë në Shqipëri, e kryesuar nga shërbëtori i parë i Jugosllavisë, xhelati Koçi Xoxe. Armiqësimi me jugosllavët, solli si rrjedhojë ndërprerjen e fushatës, por jo mbarimin e ftohtësisë ndaj heroit kombëtar. Xhelozia e diktatorit shqiptar ndaj tij ishte fare e dukshme. Duhej përgatitur me çdo kusht terreni që të pranohej nga kushdo se “njeriu më i madh që kishte nxjerrë kombi shqiptar gjatë shekujve, ishte Enver Hoxha dhe askush tjetër”. Për këtë, sipas zakonit tashmë të njohur komunist duhej ulur shtati i lartë i Gjergj Kastriotit. Përpjekja e re për t’ia ulur shtatin ndodhi në pesëqindvjetorin e vdekjes së heroit më 1967. Princi mesjetar i vuri në pozitë të vështirë komunistët. Duke mos guxuar të kërkonin haptas cënimin e figurës së tij, ata u përpoqën ta bënin këtë tërthorazi e dinakërisht. Një tufë e vogël historianësh e shkrimtarësh servilë të regjimit, në prag të përvjetorit të madh nisën të hidhnin andej-këndej nëpër shkrime tezat bolshevike për “rolin e kufizuar të heronjve në krahasim me rolin vendimtar të masave popullore në histori”, për “kufizimet ideore të prijsave të mesjetës”, për gjithfarë mungesash e paqartësish që kishin këta në krahasim me kthjelltësinë, largpamësinë, gjenialitetin, pagabueshmërinë etj. të popullit. Si gjithmonë spekullohej me fjalën popull për të ulur pikërisht bijtë më të zgjedhur të popullit. Meskiniteti i udhëheqjes komuniste ndaj heroit kombëtar u dëshmua edhe më qartë kur erdhi puna për nderimin e tij në botë. Duke qenë figurë jo vetëm shqiptare por edhe evropiane e rangut të parë, ishte e natyrshme që Skënderbeu do të përkujtohej kudo në Evropë, e sidomos në Evropën Perëndimore. Komunistët ishin kundër kësaj për dy arsye: e para, xhelozia e njohur tashmë ndaj heroit, që konsiderohej si rivali i vetëm i diktatorit komunist, e dyta, sepse interesimi i Evropës Perëndimore për një figurë shqiptare binte ndesh me armiqësinë ndaj Evropës, që ata e kultivonin me tërbim ditë e natë. Shtatoret dhe monumentet e Skënderbeut, që u ngritën në Romë, në Bruksel e në vende të tjera të Evropës u kaluan me mospërfillje dhe heshtje të plotë nga shtypi komunist. Po ashtu mbledhjet e shumta përkujtimore, meshat e mbajtura në kishat e SHBA e të Evropës, botimet dhe nderimet e tjera për heroin u injoruan krejtë- sisht. Por veçanërisht i turpshëm ka qenë qëndrimi komunist ndaj vendimit fisnik të kryetarit të Bashkisë së Parisit, Zhak Shirakut, sot president i Francës, për të pagëzuar një nga sheshet e Parisit me emrin e Skënderbeut. Jo vetëm që qeveria shqiptare nuk shprehu asnjë mirënjohje për këtë vendim, por ajo bëri çmos, me ndërhyrje e me nota të shumta, që qeveria franceze ta anullonte atë. Shkaku ishte fare i qartë tashmë. Udhëheqja shqiptare ëndërronte që Parisi të pagëzonte një nga rrugët ose sheshet e tij me emrin e diktatorit komunist, “nostalgjia frankofile” e të cilit reklamohej, kur ua donte interesi, andej- këndej. Mirëpo ata e dinin se në qoftë se emri i një shqiptari e zinte ndërkaq një nga sheshet e Parisit, shansi për një emër të dytë pakësohej dukshëm. Qeveria franceze natyrisht nuk ua vuri veshin ndërhyrjeve komuniste dhe sheshi i Parisit u pagëzua me emrin e Skënderbeut. Kështu në një shesh të Parisit të largët princi mesjetar shqiptar e mundi tiranin komunist. Ky i fundit nuk e humbi shpresën për t’u hakmarrur. Ndeshja e tyre e ardhshme do të ndodhte në qendër të Tiranës, pikërisht në sheshin që qysh para luftës së Dytë Botërore quhej “Sheshi Skënderbe” dhe që komunistët s’kishin guxuar ta ripagëzonin. Por ndërsa nuk ia kishin ndërruar emrin ata e kishin dhunuar ndërkaq, madje tepër rëndë, sheshin qendror jo vetëm të kryeqytetit, por të krejt Shqipërisë: në mes të hapësirës që mbante emrin e Skënderbeut, ngrihej jo shtatorja e heroit shqiptar, por e diktatorit të urryer bolshevik Josif Stalinit. Një turp i tillë ishte i pashembullt në botë. S’kishte nevojë për tjetër dëshmi për të kuptuar se për komunistët ishte e shtrenjtë në radhë të parë doktrina bolshevike dhe aspak atdheu i tyre. Murmurima popullore për këtë turp si dhe skandalizimi i gjithë të huajve që iu binte rasti ta shikonin këtë dhunim, i detyroi më në fund komunistët që natën e 16 janarit 1967, jo ta hiqnin, por ta zhvendosnin fshehurazi për të mos e fyer, shtatoren e tiranit të huaj dyqind hapa më tej. Më 17 janar 1967, heroi suprem i shqiptarëve, e fitoi edhe një ndeshje tjetër dhe u vendos në sheshin që qysh prej dhjetëra vitesh mbante emrin e vet. Udhëheqja komuniste megjithatë nuk do të hiqte dorë nga ëndrra për të shkulur heroin një herë e përgjithmonë nga trualli që më fort se kujdo i përkiste. Ajo ëndërronte që në vend të tij të vendoste shtatoren e diktatorit komunist Enver Hoxhës. Dhe pas shtatores do të vinte pa dyshim emri. Kjo nuk është një hamendje, por diçka e vërtetuar nga koha dhe ngjarjet. Kur fill pas vdekjes së diktatorit u mblodh komisioni që do “të vendoste” se ku do të vihej shtatorja që sapo ishte porositur, të gjithë mbetën pa mend kur dëgjuan se vullneti i udhëheqjes së partisë ishte që shtatorja të vendosej: pikërisht në … sheshin Skënderbe! Tirani komunist gjer në fund të jetës nuk kishte hequr dorë nga dëshira për t’u hakmarrë ndaj Gjergj Kastriotit. Ishte ai vetë, me sa dukej, që e kishte lënë me amanet vendin ku e donte shtatoren. Vendimi për të ngritur shtatoren e dikujt në sheshin që mbante emrin e dikujt tjetër, i habiti të gjithë me paftyrësinë e vet. Dhunimi ndaj heroit legjendar shqiptar po përsëritej. Me sa dukej kishin vendosur të mos e linin të qetë, gjersa ta dëbonin nga sheshi i vet. Këtë herë dukej qartë se pas vendosjes së shtatores së Enver Hoxhës, sheshi pas “ndonjë kërkese popullore” do të merrte emrin e tij dhe Skënderbeu prej bronxi do të hiqej më në fund. Kur shtatorja e diktatorit komunist u vendos më në fund në shesh, u duk se hakmarrja e tij po ngadhnjente dhe se princi mesjetar e mori një sfidë dhe një goditje paralajmëruese. Mirëpo ngadhnjimi do të ishte tepër jetëshkurtër. Dy vjet më pas, shtatorja e tiranit u përmbys prej popullit shqiptar dhe sheshi “Skënderbe” u çlirua më në fund nga fantazmat e zeza. Në vështrim të parë, ndoshta ngjan disi e papritur që në një përkujtim të kryengritjes së Malësisë së Madhe të f1itet kaq gjatë për Gjergj Kastriotin. Por mjafton një meditim sado i shkurtër për të kuptuar se ky nuk është aspak një mënjanim nga thelbi i çështjes dhe as mosvëmendje për ngjarjen heroike të fillimit të këtij shekulli. Përkundrazi, ky është nderim për të. Dhe bashkë me nderimin është vendosja e kësaj ngjarje në vendin që i përket, me peshën që i përket. Skënderbeu dhe vepra e tij mbetet shenja supreme, shtylla krye- sore e historisë shqiptare. Ashtu sikurse për detarët janë vendimtare shenjëzat e paluajtshme qiellore për t’u orientuar në raste humbjeje, ashtu edhe për shqiptarët orientimi skënderbejan mbetet udhërrëfimi absolut. Në të gjendet thelbi i aspiratës shqiptare, ai që duhet të jetë fatumi shqiptar: zënia vend e Shqipërisë në kontinentin amë, midis familjes që i përket, midis të vetëve, gjer në amëshim. Në këto kohë të turbullta, kur ka kaq keqkuptime, energji mohuese, spekullim e moral të dyshimtë në horizont qokat (referencat) e sigurta në krye të të cilave qëndron ajo e Kastriotit, janë më të domosdoshme se kurrë. Falë saj ne mund të riparojmë pirgjet e dëmtuara të historisë shqiptare. Në vartësi e në përkitje me të, të gjitha ngjarjet e tjera ndriçohen, marrin kuptimin dhe peshën e tyre të vërtetë. Kastriotizimi i Shqipërisë është bërë sot përsëri i nevojshëm, ashtu si në fund të shekullit të kaluar, kur Rilindja Shqiptare e shpalli atë si f1amur të saj të vetëm. Programi rilindas shqiptar ishte një ndër më të qytetëruarit e kohës. Në Ballkanin e mbushur me urrejtje, histeri shoviniste e doktrina kriminale ai mbeti, për fat të mirë, i pa njollosur. Kastriotizimi i Shqipërisë do të thotë në radhë të parë përgatitja e saj për të hyrë me të drejta të plota e pa drojtje në Evropë. Asnjë personazh tjetër i krejt historisë ballkanase nuk ka qenë i lidhur me Evropën si Gjergj Kastrioti. Mund të thuhet me plot gojën se ashtu siç përfytyrohej në antikitet, atë e polli pikërisht dashuria e Shqipërisë për Evropën. Nuk është e rastit që pikërisht kur marrëdhëniet Shqipëri-Evropë janë në rend të ditës, Skënderbeu u sulmua pabesisht në Shqipëri dhe në Kosovë. Atë që nuk guxuan ta bënin haptas komunistët gjatë gjysmë shekulli të sundimit të tyre, e bënë një grupth intelektualësh antishqiptarë të sotëm. Janë po ata që nuk rreshtin së trokituri në çdo derë për të kërkuar mospranimin e Shqipërisë në Evropë, përjashtimin e Shqipërisë nga Evropa, izolimin e ri të Shqipërisë. Kur shikon se disa nga këta intelektualë nuk janë gjë tjetër veçse bijtë e ish nomeklaturës komuniste, e kupton edhe më mirë urrejtjen e tyre kundër Shqipërisë së sotme. Shqipëria e sotme ka natyrisht shumë gjëra për t’u kritikuar, madje fort dhe seriozisht. Të mos goditësh të keqen sot në Shqipëri, në çdo formë që ajo shfaqet, nga çdo forcë politike që aplikohet, kjo është të bëhesh bashkëpunëtor i së keqes. Por denoncimi, qoftë edhe i pamëshirshëm i së keqes, s’ka asgjë të përbashkët me dëshirën për ta parë të shkatërruar këtë vend. Për këta lloj intelektualësh antishqiptarë, përkujtimi i ngjarjeve të tilla si ky i sotmi është diçka e kotë, primitive dhe folklorike. Dhe kjo është e kuptueshme. Kujtimi i ngjarjeve të tilla janë pengesë për aksionin e tyre të palodhur antishqiptar. Ky aksion bazohet në turbullirën që ekziston sot në mediat botërore lidhur me nacionalizmin. I goditur me të drejtë si një murtajë e kohës sonë, nacionalizmi, sidomos nacionalizmi ballkanas, ai nacionalizëm i egër, shovinist, barbar që ka shkaktuar aq shumë fatkeqësi në këtë gadishull, ngatërrohet disa herë, për fat të keq, me patriotizmin, dashurinë e natyrshme të njerëzve për vendin e tyre. Duke mos nënvizuar ndryshimin themelor midis nacionalizmit që bazohet mbi urrejtjen dhe patriotizmit që bazohet mbi dashurinë, mediat kanë shkaktuar keqkuptime të pafundme në botën e sotme. Në shumë raste ngatërresa vjen si rrjedhojë e mosdijes dhe mosthellimit të gjërave, por nuk përjashtohen rastet kur bëhet e qëllimshme. Në Ballkanin e sotëm të përziesh nacionalizmin (urrejtjen ndaj popujve të tjerë) me patriotizmin (dashurinë ndaj popullit tënd), është njëlloj si ta përjetësosh moskuptimin midis popujve. Intelektualët antishqiptarë përfitojnë pikërisht nga kjo mjegull. Edhe në qoftë se nuk guxojnë ta shpallin patriotizmin shqiptar si shovinizëm, (një gjë e tillë do të ishte tepër e trashë dhe lehtësisht e demaskueshme), ata e shpallin atë si një gjë të jashtëkohshme, folklorike, demode. Ne të gjithë jemi dëshmitarë për atë çka ndodh në gadishullin ballkanik. Shovinizmat kanë shpërthyer në veri, në lindje e në jugë më me tërbim se kurrë. Në këtë qiell të trazuar ata që kanë mbetur mënjanë stuhisë janë pikërisht shqiptarët. Jo vetëm kaq. Si rrjedhojë e një keqkuptimi me atdheun e vet që u sundua shumë kohë nga komunistët, shumë shqiptarë u ftohën nga atdheu. Rënia e ndjenjës së natyrshme, të shëndetshme patriotike, me fjalë të tjera zbehja e shqiptarizimit ishte një dukuri e paparashikuar, e cila mund ta ndërlikojë gjendjen e shqiptarëve dhe ndoshta më pas të vetë Ballkanit. Në këto kushte të nxitësh bjerrjen e mëtejshme të atdhesisë, t’i shtysh shqiptarët të ftohen me atdheun në kohën kur rreth e rrotull, popujt e tjerë në emër të “dashurisë për atdheun e vet” kryejnë krime të përbindshme, kjo është të kesh marrë përsipër një rol tepër të dyshimtë. Me qëndrimin e tyre antishqiptar disa intelektualë shqiptarë mezi ç’presin rastin për tu pëlqyer “të huajve”. Për t’u pëlqyer e natyrisht për t’u shpërblyer prej tyre: me vëmendje, me ftesa, me para. Si konet tundin bishtin përpara gazetarëve sharlatanë, ata që në vendin e tyre rrijnë si pula të lagura dhe vijnë grefosen në vende të vegjël, me mendësi prej kolonialisti, sikur të ishin turistë në vendin e zuluve. Ndërkaq vendet e mëdha perëndimore, atje ku disa herë edhe mund të bëhet humor me patriotizmin, e kanë stabilizuar atdhesinë e patriotizmin e tyre gjatë shekujve, gjatë mijevjeçarëve. Kanë bërë luftra të përgjakshme në emër të tij, kanë ngritur institucione shekullore, monumente, ligje e vepra kulturore. Kurse shqiptarët që i kanë me kursim të gjitha këto, dëgjojnë thirrje të mbrapshta për t’i braktisur. Kryengritja e Malësisë së Madhe hyn ndër ato ngjarje, që kanë zëvendësuar në Shqipëri veprat monumentale, bibliotekat dhe akademitë. Ajo ndodhi në një orë të vështirë të popullit shqiptar. Siç është përherë koha kur epokat ndërrohen, Shqipëria po dilte nga nata e gjatë e robërisë. Mëngjesi i saj ishte i turbullt, plot të papritura dhe ankthe. Kjo kryengritje ka atë gjë të veçantë se është lufta e fundit e shqiptarëve përpara fitimit të pavarësisë. Por luftrat e fundit janë shpesh ndër më heroiket. Ato kërkojnë një vetmohim dhe trimëri të pashembullt, për arsyen e thjeshtë se ndodhen shumë pranë lirisë. Dhe dihet se kur liria është pranë, jeta bëhet më e dhembshur, ndaj dhe flijimi i saj është më i vështirë. Kryengritja e Malësisë së Madhe është pra hallka e fundit e zinxhirit të luftrave të paprera të këtij populli për liri. Si e tillë ajo lid- het natyrshëm me të gjitha hallkat e tjera, por si epilog ajo lidhet sidomos me prologun e lavdishëm, atë të Gjergj Kastriotit. Midis prologut dhe epilogut të përgjakshëm shtrihet krejt historia shqiptare. Ded Gjo’ Luli, prijsi dhe heroi i kësaj kryengritje hyn kështu në plejadën e prijsave të kombit shqiptar. Ai është një prijës e një hero tipik shqiptar, nga ata që shkojnë në luftë me krejt familjen, dhe që bashkarisht, me vëllezër e motra, nipër e mbesa janë të gatshëm për f1ijim. Ai bëri kështu shumë f1ijime e dha shumë gjak për Shqipërinë. Dhe këto i bëri pa kurrfarë ambicje dhe pa ëndërrim për ndonjë karierë politike, pa kurrfarë piksynimi për të marrë ndonjë post, pa kurrfarë synimi për të përfituar, për të patur një privilegj, një nderim, një shtatore apo një medalje. Ai e bëri këtë në mënyrë të vetëvetishme, ashtu siç bën njeriu jetesën e përditshme, prandaj dhe heroizmi i tij tingëllon edhe më sublim. Ai është madhështor, pikërisht në këtë natyrshmëri e thjeshtësi. Një tipar tjetër i heroizmit të Dedë Gjo Lulit ishte se ai, ndonëse ka qenë fillimi i shekullit, ndonëse ka vepruar në Shqipërinë Veriore, në vizionin e tij e ka patur të qartë mendimin e përbashkët të atdheut, pa kurrfarë gjurme krahinarizmi. Lidhjet e tij kanë qenë me të gjitha pjesët e Shqipërisë, me Jugun, me Verilindjen, me Lindjen, me të gjitha anët e atdheut, me grupe të ndryshme patriotësh, që dukej sikur ishin larg nga malet e Veriut. Gjithçka që bëri ky hero, gjithë aksioni i tij ka qenë një aksion me një vizion të ndritur kombëtar, të pakufizuar, të madh, një vizion për të cilin ne kemi nevojë sidomos sot, kur, për fat të keq, disa herë dalin pasionet e vjetra të përçarjeve, të krahinarizmit primitiv, që i kanë sjellë kaq fatkeqësi kombit shqiptar. Për këto arsye, e për gjithë arsyet e tjera që u përmendën më lart, përkujtimi i kryengritjes së Malësisë së Madhe është një akt fisnik e madhor i diasporës shqiptare në SHBA. Diasporat kanë lojtur dhe vazhdojnë të lozin ende një rol të ndjeshëm në jetën e sotme ballkanase. Për vetë kushtet e shkëputjes nga vendi amë, për vetë largësinë në të cilën ndodhen. vizioni i tyre për vendin e zanafillës e për epokën në përgjithësi qëllon që të jetë jashtë realitetit. Diaspora shqiptare, e veçanërisht ajo e Amerikës, kur ka qenë fjala për fatin e përgjithshëm të atdheut, ka ruajtur, për fat të mirë, një pikshikim përgjithësisht të qartë të gjërave. Ky pikëshikim ka qenë e vazhdon të jetë një ndihmesë e ndjeshme për vendin amë. Përkujtimi tashmë çdo vit i kryengritjes së Malësisë së Madhe, është një tjetër dëshmi për këtë. Kryengritja e Malësisë së Madhe ishte akti i fundit i një drame të përgjakshme që vazhdonte qysh prej pesë shekujsh. Perdja e kësaj drame ra kur Shqipëria më në fund fitoi pavarësinë. Heronjtë e kësaj drame, e në radhë të parë kryeheroi i saj Dedë Gjo’ Luli janë personazhe të mëdhenj të epikës shqiptare. Tipari kryesor i heronjve të një kombi është aftësia për t’u përtërirë nga epoka në epokë. Madhështinë dhe shtatin e Gjergj Kastriotit e përcakton pikërisht rigjallërimi i tij në çdo orë të vështirë të kombit të vet. Dedë Gjo’ Luli, prijsi i kryengritjes së Malësisë së Madhe, është i të njëjtës racë. Duke e përkujtuar atë dhe aksionin e tij heroik, shqiptarët e Amerikës shpallin një kumt vazhdimësie, një kod moral dhe një premtim. Është thënë edhe herë tjetër se ashtu si drita që kap në radhë të parë malet, ashtu edhe liria qëllon që nis e zbret nga malet. Në rastin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe kjo është më shumë se një metaforë. |
The yearly commemoration of the anniversary of the War of the Great Highlands, has now become a noble tradition of the Albanian Diaspora in the USA. The Albanian Diaspora, the one that Jeronim DeRada has called “gjaku i shprishur (domethënë i shpërndarë) i Arbrit”, [“the mixed up blood (meaning scattered) of the Albanians”], has played and continues to play a role in keeping alive the national memory, the moral edification and the restoration of the Albanian people’s courage. The history of a people, especially its highest watchtowers, turns into unnecessary ruins if they are not remembered. Their commemoration is neither a sentimental matter nor vain nostalgia, but a necessity. Like a high building that needs to be repaired in order to stand, similarly, a nation needs to restore its memory and especially its courage. This becomes urgent especially in periods of moral sorrow. The Albanian nation today faces a threshold that needs to be overcome. With wondrous symmetry, like the beginning of this century, its end is full of disturbances and unpredictability for the Albanians. As in the beginning of this century, when the Ottoman night was ending, together with the hope of the freedom which was coming, there was the threat of the undoing of Albania; similarly now, together with the great opportunity the Albanians have to finally get the place they deserve in this continent called Europe, an obstacle appears on the horizon. An obstacle that won’t let the Albanians live normally. So they won’t be the same as all other people. So they will waste away even more than in the past. So that one third of this nation may remain captive of a backward dwarf state, from all points of view, like Serbia. To the Albanian nation, one of the most ancient of the continent, one of those which has shed blood to build the foundations of Europe, the doors to this big family of people are opened reluctantly, its word is heard reluctantly, and even when it’s obvious that right is on its side, that right is granted to her with reluctance. Everybody asks, why? Everybody looks for reasons. They find them everywhere, but it rarely happens that they find them where they should look for them more than anywhere else: to the Albanians themselves. The 85th anniversary of the Uprising of the Highlands is a typical event, one of those that arouse thoughts concerning the destiny of the country. It (the Highlands Uprising-M.C.) happened in the beginning of the century, at the threshold of the creation of Albania, a threshold that could have been fatal to her for she could have been hurtled down into the abyss. To stop this hurtling down, the Albanians grabbed their weapons, were killed and torn into pieces in every way, until for either good or bad their voice was heard somewhat, and Albania was saved somewhat. At the end of the century, at a time when questions of freedom and self-determination of peoples have been broadly clarified throughout the world, for the Albanians the clock has remained the same as at the beginning of this century. To make their voices heard, now that they have a limited state, (a house that shelters but half of its household members,) they have chosen not weapons, but the peaceful way, the civilized ways of reason, diplomacy and dialog. Their choice has been right. And it continues to be right. But a big problem has come up here. And the problem precisely is, what is meant by that which is called “a peaceful way?” With words and terms, one can make endless speculations. In fact, the more sublime they are, the bigger the speculations are. The history of mankind has made it clear to us how much speculation there has been in the name of “freedom” and “justice.” The peaceful road that people choose to solve their fundamental problems, is first of all a heroic road. This road has the same goal as the armed road. So this road presupposes that the people who have chosen it have as militant a spirit as the classical warriors. The fact that they have put aside the weapons and have chosen reason, civilization, and dialog; does not change the essence of the matter. Even without weapons, they are warriors just as much as they would be with weapons. The lack of weapons does not give them feelings of inferiority. Indeed, we can say that the opposite is true. This is the way it should be. But is it? Unfortunately, it should be said that we misunderstand the peaceful road. To many people, it has become the road of submission, servility, abasement and shameful abandonment of the interests of Albanians. A bunch of political hucksters have turned it into a real business for themselves. This is the reason that lately more and more voices have been raised, asking: where are the results of this so-called peaceful road? To some these voices may sound like radicals, agitators, adventurers, etc. It is possible that among them, there may be some people of that sort. But the serious and dedicated people have a correct understanding of what is the real, peaceful road. In fact it can be said that they are the standard-bearers of the civilized road, since the other road, the one of submission, is exactly the one that, after continual disappointments, could lead to desperate outbreaks, unexpected snares and misfortunes. On the anniversary of the Highlands Uprising, we think, among other things of the evil habit of all tyrant regimes to distort history. Concerning this wretched habit, the communist dictatorships have had no equal in the world. The Albanian communist regime has been no exception to this rule; indeed, it has refined it. The distortion, and falsification of history has been done in two ways: one is the direct way, which can also be called the most shameless; the other is the indirect way, meaning the more covert way. Although the first one seemed, more basic, it was really the second one that has damaged Albanian historiography the most. This happened because, while the direct way - the one that made black white and the white black - was easily detected and, therefore often unbelievable; the indirect way, as with every cunning way, maneuvered with half truths and wove the web of deceit more successfully. A typical distortion of the first, brutal practice, was the outrageous appraisal of the reactionary rebellion of Haxhi Qamili. Initiated by Enver Hoxha himself, and followed later by sycophantic historians, the appraisal, or better yet the glorification of this obscurantist movement, whose main slogan was: “Return Albania to the bosom of the Ottoman Empire,” was the most forthright mockery of Albanian history by Albanian Communism. On this point, more than any other, Albanian Communism showed that, despite its prattle about progress and emancipation, its fundamental dream was to turn back the wheel of history, meaning to effect the total separation of Albania from the rest of the European continent and Western Civilization, and to anchor her to oriental backwardness. And this was logical, under the circumstances. For the more backward and anti-Europe Albania was, the easier was for the dictatorship to rule over her. The praising of the anti-Albanian rebellion of Haxhi Qamili since 1948, was the omen that presaged the long-term program of the communists to reverse the fortunes of Albania. That was the first sign of the future isolation of the country, the ultimate separation of Albania from Europe, and its slow suicide. With the exception of two or three sycophantic historians, Albanian culture, although terrorized by the dictatorship, did not accept the Hoxha revision of history. Even though Albanian literature, dealt broadly with historical themes, and often was asked directly to “illustrate the thoughts of the leader with literary works,” it kept completely silent about the dark figure of Haxhi Qamili. In fact, it went even farther: As far as possible, and within the very narrow confines that the communist censure permitted, it viewed the Haxhiqamilist movement in conformity with the spirit of Albanian Renaissance, meaning as a dark anti-historical current. Historical events in the first place are created to learn lessons from them. It’s shocking that pro-Ottoman nostalgia, which did not dare to appear openly, during the pro-Oriental- Communist rule, raised its head clearly in narratives and other writings published lately in Albania and Kosova. One of these writings was published exactly on the 85th anniversary of the Highlands Uprising, and it can be said that it is, in addition to other things, the gravest profanity of the blood that was shed in that war. On this occasion, it is well to ask those Albanian intellectuals, writers or publishers, who dare to trample on the sacred symbols of this nation, “Why do you do this? In whose name? By what strategy? For what ultimate purpose?” These monsters from Albania or Kosova should be told clearly that they cannot come here in New York, or wend their way to Europe to participate in meetings and symposiums, as long as they are laboring, not for the admission of Albania into Europe, but for its removal from it. While talking about the outrageous distortions of history, like the one mentioned above, we cannot ignore the indirect changes, which are often more dangerous. During the forty years of communist rule, Albanian historiography witnessed many displacements and retouches for the purpose of changing the depiction of history. The communist ideologists thought that they could change historical markers with the same ease that they used to speak about changing the look of the country, clearing new land, or creating the new person. Important events and personages were re-evaluated, the importance of some people was downplayed in order to increase the merits of others, several were totally or partially ignored, in order to draw attention to others, and so on. This daily leveling of history, this refinement of it, this effort to change the mountains into hills and the hills into mountains, had as its ultimate goal: to represent Albanian communism as the highest peak in the long history of this nation, as the embodiment of its century- long aspirations, as a dream that was finally realized. This called for important corrections. The first historical personage who became an obstacle to the communists was Gjergj Kastrioti Skanderbeg. It was he who five centuries earlier had charted the road that the Albanian nation should take: Toward the West. A guardian of European civilization, he gave to the Albanian nation the credentials of nobility, so as to call herself a founding nation of Europe. As such, he was for a nuisance to the Albanian communists, and especially to the Serbian communists, their first allies. In 1946-1947, during the untimely Albanian-Yugoslavian friendship, the name of Gjergj Kastrioti was barely mentioned in Albania. And this was understandable. He was doubly unwanted: as a symbol of Europeanism on one side, and as a protector of Catholic Christianity on the other side. Both of these, hated by the Albanian Communism in general, and by the Serbian Orthodox Communism in particular, were enough to leave him in the shade. A denigrating campaign against Skanderbeg was undertaken in Albania, headed by the first servant of Yugoslavia, the cruel Koçi Xoxe. The hostility with the Yugoslavs brought as a result the interruption of the campaign, but not the end of the coldness toward the national hero. The jealousy of the Albanian dictator toward him was quite obvious. By all means, the terrain had to be prepared, so that everybody would accept that “the greatest man that the Albanian nation has brought up through the centuries, was Enver Hoxha and nobody else.” To accomplish this, in conformity with the notorious communist custom, the tall stature of Gjergj Kastrioti had to be lowered. A new effort to put him down, happened on the 500th anniversary of the death of the hero in 1967. The medieval prince put the Communists in a very difficult position. Not daring to openly tarnish his figure, they tried to do this indirectly and cunningly. On the threshold of the great anniversary a small group of historians and writers, subservient to the regime, began to introduce here and there some Bolshevik theses, about “the limited role of the heroes, compared with the decisive role of the popular masses in history,” “the conceptual limitations of the leaders in medieval times,” and all kinds of defects and obscurities that they allegedly had, in comparison with the clarity, farsightedness, genius, infallibility, etc. of the people. As always, they speculated with the word “people” to undermine the most distinguished sons of our people. The small-mindedness of the communist leadership toward the national hero, manifested itself even more clearly when it came to honoring him in the outside world. Being not only an Albanian figure, but also European of the first rank, it was natural that Skanderbeg would be commemorated everywhere in Europe, and especially in Western Europe. The communists were against this for two reasons: first, their jealousy toward the hero, who was seen as the only rival of the communist dictator; and second, because the interest of Western Europe in an Albanian figure, was in contradiction with the enmity to Europe that they cultivated furiously day and night. The statues and monuments of Skanderbeg, which were erected in Rome, Brussels, and in different countries of Europe, were passed over with disregard and total silence by the communist press. In the same way, the numerous memorial meetings, the masses held in churches in the USA and Europe, the publications and other honors to the hero, were ignored completely. But particularly shameless was the communist attitude toward the noble decision of the mayor of Paris, Jacques Chirak (Zhak Shirak), today the president of France, to name a square in Paris after Skanderbeg. The Albanian government not only did not express any gratitude for this decision, but did everything possible, through diplomatic notes and other forms of intervention, so that the French government would annul the decision. The reason was clear. The Albanian leaders dreamt that Paris would christen one of its streets or squares with the name of the communist dictator, whose “Francophile nostalgia” was well publicized, when it was in their interest to do so. And they knew that, if the name of an Albanian was already inscribed in one of the squares of Paris, the chance for a second name would decrease significantly. The French government, of course, did not pay any attention to the communist intrusions, and the square in Paris was given the name of Skanderbeg. And so, in a square of Paris far away, the Albanian medieval prince defeated the communist tyrant. The latter, however, did not lose hope of taking revenge. Their future confrontation would be in the center of Tirana, in the very square that before the Second World War was called “Skanderbeg Square,” which the Communists had not dared to rename. But while they did not change its name, they had already seriously violated the main square, not only of the capital city but of all Albania, for in the midst of the open area that was known by the name of Skanderbeg, there stood not the statue of the Albanian hero, but that of the hated Bolshevik dictator, Joseph Stalin. Such shame was unprecedented in the world. There was no need for further proof that for the communists in, the most precious thing was the Bolshevik doctrine, not their homeland. The popular murmurs about this shame, and also the outrage of all of the foreigners who had the chance to witness this violation, finally forced the communists on the night of January 16,1967, to secretly move the statue of the Soviet tyrant, to a location about two hundred feet away. On January 17, 1967, the supreme hero of the Albanians, won one more battle, and his statue was placed in the square that held his name for decades. Nevertheless, the Albanian leadership would not abandon their dream of expelling the national hero, once and for all, from the site where he belonged more than anyone else. They dreamed of replacing him with a statue of the communist dictator Enver Hoxha. And after the statue, of course his name to the square would follow. This is not speculation, but something that was borne out by time and events. When immediately after the death of the dictator, the commission that was to “decide” where Hoxha’s newly commissioned statue would be placed convened, all were shocked when they heard that the will of the leadership of the party was that the statue be placed in Skanderbeg Square! To the end of his life, the communist tyrant until the end of his life did not give up his yearning to take revenge against Gjergj Kastrioti. It was he himself, it seemed, who had specified in his legacy where his statue should be placed. The decision to erect somebody’s statue in a square that held the name of somebody else, surprised all with its shamelessness. The abuse of the Albanian legendary hero was being repeated. It seemed that they had decided to not leave him in peace, until they expelled him from his own square. This time it was clear that, after setting up the statue of Enver Hoxha, the square “by popular demand” would be given his name, and the bronze Skanderbeg would finally be removed. When the statue of the communist dictator was finally put in the square, it seemed that he had his revenge and the medieval prince was challenged and suffered a warning blow. But the triumph was ephemeral. Two years later, the Albanian people knocked down the tyrant’s statue and “Skanderbeg Square” was finally freed from the dark phantoms. At first glance, perhaps it sounds somewhat surprising that at a commemoration of the Highlands Uprising, so much is spoken about Gjergj Kastrioti. But even a brief reflection is enough to understand that this is not at all a departure from the essence of the matter, neither is it a matter of inattention to the heroic event of the beginning of this century. On the contrary, this is an honor to that event. Moreover, it’s putting this event in the place where it belongs, and ascribing to it the weight which it deserves. Skanderbeg and his work remain the supreme emblem, the main pillar of Albanian history. Just as for sailors, the fixed heavenly bodies are of cardinal importance in getting oriented in case they lose their bearings, so also for the Albanians; the Skanderbegian orientation remains the absolute signpost. He is the essence of Albanian aspirations, which at present should be: to give Albanian her rightful place in the maternal (European) continent, in the family where she belongs, among her own, for eternity. In these troubled times, full of misunderstandings, negative energy, speculations and doubtful morals, solid reference points, at the head of which stands that of Kastrioti, are more essential than ever before. Thanks to this, we can repair the damaged towers of Albanian history. In line with that reference point, all other events are illuminated, make sense and assume their true significance. The Kastriotization of Albania is necessary again today, just as it was at the end of the last century, when the Albanian Renaissance proclaimed it as her only flag. The Albanian Renaissance’s program was one of the most civilized of the time. In a Balkan full of hate, chauvinistic hysteria and criminal doctrines, that program remained, fortunately, unblemished. The Kastriotization of Albania means in the first place its preparation to enter with full rights and without anxiety into Europe. No other personage in the entire history of the Balkans has been bound to Europe like Gjergj Kastrioti. It can be said with assurance that, like the belief in ancient times, it was exactly the love of Albania for Europe that gave him birth. It is not by chance that Skanderbeg was treacherously attacked in Albania and Kosova, precisely when Albanian-European relations are on the daily agenda. That which the communists did not dare to do openly during a half century of their rule, was done by a small group of present-day anti-Albanian intellectuals. These are the very people who knock - ceaselessly on every door to urge non-acceptance of Albania in Europe, the expulsion of Albania from Europe, the new isolation of Albania. When you see that some of these intellectuals are none other than sons of the former communist nomenclature, you understand even better their hatred for present-day Albania. Today’s Albania can, of course be criticized for many things, indeed strongly, and seriously. Not to fight the evil in Albania today, in whatever form it appears, and every political force, that resorts to evil practices, is to become an accomplice of evil. But the denunciation of evil, no matter how merciless, has nothing in common with the desire to see this country destroyed. For anti-Albanian intellectuals like these, the commemoration of events like the one today is vain, primitive and folkloric. And this is understandable. The remembrance of such events is a hindrance to their unremitting anti-Albanian activity. These actions spring from the turmoil that exists today in the worldwide media concerning nationalism. Attacked rightly as a plague of our time, nationalism, especially Balkan nationalism, that ferocious, chauvinistic, barbarous nationalism, which has caused so many misfortunes in this peninsula, is unfortunately confused sometimes, with patriotism, the natural love of the people for their country. Failing to underscore the fundamental difference between the nationalism, based on hate, and patriotism, which is based on love, the media has caused endless misunderstanding in the present world. In many instances, this confusion comes as a result of ignorance and superficiality, but there are instances when the confusion is deliberate. In today’s Balkans, mixing nationalism (hate for other people) with patriotism (love for your people), amounts to perpetuating misunderstandings between people. The anti-Albanian intellectuals take advantage of this fog. Even if they do not dare to proclaim Albanian patriotism as chauvinism, (which would be very stupid and easily exposed), they proclaim it as obsolete, folkloric, out of fashion. We all are witnesses of what is happening in the Balkan Peninsula. Chauvinism has erupted in the north, east and south more furiously than ever. In this agitated sky those who have remained outside the storm are the Albanians. But there is something else. As a result of disillusionment with their own homeland, which was ruled for a long time by the communists, many Albanians grew cold to their country. The decline of the natural, and healthy patriotic feelings; in other words, the diminution of Albanianism was an unforeseen phenomenon, which may complicate the situation of the Albanians, and perhaps the Balkans as well, later on. In these conditions, to further spur the loss of patriotism, and cause the Albanians to grow cold to their homeland, at a time when all around them other people in the name of “love for their country” perpetrate monstrous crimes, this is to undertake a very suspicious role. With their anti-Albanian attitude, some Albanian intellectuals can barely wait for the occasion to be loved by “foreigners.” To be loved and, of course, to be rewarded by them: with attention, with invitations, with money. Like puppies they wag their tail before charlatan journalists, who in their own country are like a wet hen, yet they go and strut in little countries, with a colonialist mentality, as if they were tourists in the country of the Zulus. Meanwhile, the big western countries, where on occasion one can joke about patriotism, have stabilized their sense of patriotism and love of country over the centuries, or millennia. They have fought savage wars in its name, built century-long institutions, monuments, laws and cultural icons. Whereas the Albanians, who have a scarcity of them all, listen to perverse calls to abandon them. The Highlands Uprising is one of those events that, in Albania, take the place of monuments, libraries and academies. It happened in a difficult hour for the Albanian people. As happens always when epochs change, Albania was emerging from the long night of captivity. Its morning was murky, full of unexpected things and anxiety. This uprising is very special, in that it was the last war of the Albanians before the attainment of independence. But the last wars are often among the most heroic. They require unprecedented selfdenial and bravery, for the simple reason that they occur so close to liberation. And it is known that when freedom is near, life is dearer; therefore its sacrifice becomes more difficult. The Highlands Uprising is the last link in the chain of ceaseless wars for the freedom of this people. As such, it ties in naturally with all of the other links, but as an epilogue it relates especially to the glorious prologue of Gjergj Kastrioti. Between the bloodstained prologue and epilogue, the entire Albanian history spreads out. Dedë Gjo’ Luli, the leader and the hero of this uprising, joins thus the Pleiades of leaders of the Albanian nation. He is a typical Albanian leader and hero, one of those who go to war with their whole family, and conjointly with brothers and sisters, grandchildren, nephews and nieces, are willing to sacrifice their lives. He made many sacrifices and gave much blood for Albania. And he did all of this without ambition or dreams of a political career, without aiming for a position, without seeking to profit, gain special privileges, honors, a statue or a medal. He did all this in a perfectly natural way, as a person lives his daily life. That’s why his heroism is even more sublime. He is majestic precisely on account of this naturalness and simplicity. Another heroic characteristic of Dedë Gjo’ Luli is the following: Even though it was the beginning of the century, even though he operated in Northern Albania, he had a clear vision of the unifying ideology of the homeland, without any trace of regional bias. He was connected with all parts of Albania, with the South, Northeast, East; and with all areas of the nation and different groups of patriots, who seemed to be far from the mountains of the North. Everything this hero did, all of his actions were actions guided by a bright national vision, unlimited and grand - a vision which we need especially today, when, unfortunately, from time to time there rise up the old passions of dissention and primitive regionalism, which have brought so many misfortunes to the Albanian nation. For these reasons and others mentioned above, the commemoration of the Highlands Uprising is a noble and great act of the Albanian Diaspora in the USA. The Diasporas have played and continue to play a tangible role in contemporary Balkan life. Due to the conditions of separation and distance from the motherland, their vision of the native country and its time-frame in general, can be out of touch with reality. Insofar as the general fortunes of the homeland are concerned, the Albanian Diaspora, and especially the one in America, has had, fortunately, a generally clear viewpoint on things. This viewpoint has been, and continues to be, a significant contribution to the motherland. The annual commemoration of the Highlands Uprising, is further testimony of this fact. The Highlands Uprising was the last act in a bloodstained drama that had continued for five centuries. The curtain on this drama fell when Albania finally won its independence. The heroes of this drama, above all, its chief hero, Dedë Gjo’ Luli, are great personages of the Albanian epic. The main characteristic of the heroes of a nation, is the capability to revive from epoch to epoch. The grandeur and the stature of Gjergj Kastrioti are defined precisely by his rebirth at every difficult hour of his nation. Dedë Gjo’ Luli, the leader of the Great Highlands Uprising, is of the same breed. Commemorating him and his heroic activity, the Albanians of America proclaim a message of continuity, a moral code, and a promise. It has been said before that, like the light that first catches the mountains, similarly freedom can originate in, and descend from the mountains. In the case of the Highlands Uprising, this is more than a metaphor. |
