Dr. Elez Biberaj
|
|
Kryengritja e Malësisë së Madhe, e udhëhequr nga luftëtari i madh i lirisë Ded Gjo’ Luli, përfaqëson një nga kapitujt më të lavdishëm në betejën e gjatë të Shqipërisë për pavarësi dhe integritet kombëtar. Përkujtimi i kësaj ngjarje të rëndësishme historike na jep një rast të mirë për t’u përqëndruar në disa aspekte të tanishme të çështjes kombëtare shqiptare, e cila, sipas mendimit të një numri në rritje të analistëve, është çështja më e spikatur e krahinës. Duke marrë parasysh ekuilibrin e forcave në Ballkan, realitetet e marrëveshjes së paqes për Bosnjën në Dayton, dobësinë dhe preokupimin e Shqipërisë lidhur me kalimin nga komunizmi në demokraci, si dhe pikëpamjet negative të komunitetit ndërkombëtar në përgjithësi në lidhje me lëvizjet separatiste dhe irredentiste, me çfarë sfidash dhe dilemash do të ndeshen Shqiptarët dhe udhëheqësit e tyre? Çfarë zgjedhje politikash janë në dispozicionin e vendim-marrësve të Shqipërisë? Në kundërshtim me shpresat e shumë shqiptarëve, fundi i Luftës së Ftohtë dhe rënia e Jugosllavisë nuk u pasuan me zgjidhjen e çështjes së tyre kombëtare. Shqiptarët në të dyja anët e kufirit nuk e kishin përgatitjen e mjaftueshme për të përfituar nga rastet e krijuara nga këto zhvillime historike. Rajoni po hynte një erë mbaskomuniste, profilet e së cilës ishin dhe janë akoma të paqarta. Si t’i përshtateshin mjedisit rajonal ende të paqartë ishte pyetja kyçe që do të kishte vënë në pozitë të vështirë madje edhe udhëheqësit më largpamës dhe më të mprehtë, pa marrë parasysh ata që sapo i kishin hyrë politikës dhe ishin të detyruar të vepronin në një mjedis të brendshëm dhe të jashtëm me kufizime shumë serioze. Kombi Shqiptar sot ndeshet me sfida të njëjta me ato që ai ndeshej tetëdhjetë e pesë vite të shkuara. Tani, ashtu si në atë kohë, shqiptarët ballafaqohen me fuqi ushtarake dhe fqinjë armiqësorë, të vendosur ta ndalojnë zgjerimin e shtetit të Shqipërisë. Sot, ashtu si tetë dekada të shkuara, forcat e armatosura shqiptare janë jashtëzakonisht të pamjaftueshme për mbrojtjen e vendit të vet, e jo më për çlirimin e Kosovës dhe krahinave të tjera të mbizotëruara nga banorët shqiptarë. Dhe komuniteti ndërkombëtar vazhdon të injorojë ato që shqiptarët i konsiderojnë si interesat e tyre kombëtare legjitime. Ironikisht, çështja kombëtare shqiptare është bërë akoma më shumë kompekse menjëherë mbas luftrave Jugosllave për shkëputje dhe themelimit të një Maqedonie të pavarur. Kosova dhe territoret e banuara nga shqiptarët në Maqedoni shihen si çështje më vete, që kërkojnë zgjidhje të ndryshme. Ndërsa në Kosovë ekziston një lëvizje e mirë-formuar kombëtare shqiptare, me kërkesa të përcaktuara qartë, shqiptarët e Maqedonisë duken të mos kenë një lëvizje të bashkuar, me një ndjenjë të qartë drejtimi. Të ndarë nga një kufi i ri ndërkombëtar, shqiptarëve në Kosovë dhe në Maqedoni do t’u duket e vështirë të arrijnë sfidat kombëtare në një mënyrë tërësore dhe bashkëpunuese. Me nënshkrimin e marrëveshjes së Daytonit, u bë e njohur kudo që gjashtë deri në shtatë milionë shqiptarët përfaqësojnë kartën e panjohur të Ballkanit. Forca e nacionalizmit shqiptar sot është potencialisht më shkatërruese për rajonin se asnjëherë më përpara, për shkak të rrezikut të një përhapjeje të gjerë. Ndërsa kërcënimi i luftës në Kosovë mund të jetë zvogëluar pak, mundësitë e një zgjidhjeje paqësore të konfliktit në një periudhë të afërt duken të largëta, për aq kohë sa Serbia dhe Kosova mbeten të palëkundura dhe pa bërë lëshime në pozicionet e tyre. Si serbët ashtu dhe shqiptarët bëjnë të ditur publikisht se ata janë të gatshëm për bisedime të hapura. Por përveç kësaj pike, qëndron një hapësirë e dukshme midis Beogradit dhe Prishtinës përsa i përket mbështetjes së bashkëekzistencës serbo-shqiptare. Asnjë palë nuk ka treguar vullnet për të hequr dorë nga kërkesat e saj maksimale, të cilat do të hapnin rrugën për bisedime serioze. Kështu konflikti i armatosur duket shumë i mundshëm me kalimin e kohës. Beogradi ka ndjekur dy qëllime kryesore: sigurimin e shkrirjes së Kosovës brenda Serbisë dhe thyerjen e vullnetit të shqiptarëve nëpërmjet përdorimit të forcës brutale. Mund të thuhet se në asnjërën prej tyre ai nuk ka patur sukses. Por gjithashtu ai nuk është epur në ndjekjen e këtyre dy qëllimeve. Edhe mbas marrëveshjes së Bosnjes, klima politike e Beogradit nuk ka anuar në favor të përshtatjes me Shqiptarët. Serbia nuk ka dhënë asnjë shenjë akoma që është e gatshme të konsiderojë kërkesat shqiptare për ndarjen nga Jugosllavia. Nuk ka patur ndonjë ndryshim ose ndonjë vlerësim në pozicionin zyrtar Serb se ndoshta Serbia do të ishte më mirë që ta lëshonte Kosovën, se sa të jetë në konflikt të përhershëm me shqiptarët. Kostoja e Serbisë për ta mbajtur Kosovën nën kontrollin e saj ka qenë dhe është e lartë, por ama kjo kosto është akoma e pranueshme. Ndërsa disa serbë, në mënyrë të dukshme nuk janë të gatshëm për të paguar çmimin e mbajtjes së Kosovës brenda Serbisë, sepse ata kanë ardhur në konkluzionin se vetëm veprimet më të skajshme – lufta – mund të kenë sukses në frenimin e shqiptarëve nga shtegu i pavarësisë, nuk ka asnjë shenjë për ndryshime të rëndësishme në gjendjen politike të Serbisë për çështjen shqiptare. Shumë serbë mund ta pranojnë se pezullimi i autonomisë së Kosovës ishte një lëvizje jashtëzakonisht e gabuar. Por vetëm disa kanë qenë në gjendje ta çlirojnë veten nga sindroma e Kosovës. Për më tepër, nuk ka patur asnjë presion të brendshëm të dukshëm – as nga shqiptarët dhe as nga e ashtuquajtura opozitë demokratike e Serbisë – që do ta detyronte qeverinë e tashme të Beogradit të ndryshonte sjelljen e saj. Në mënyrë të ngjashme, udhëheqësit shqiptarë në Kosovë nuk kanë treguar asnjë prirje për t’u zmbrapsur nga qëllimi i tyre strategjik qëndror i vetëm: vetëvendosje, e cila përfundimisht do të çojë në bashkimin me Shqipërinë. Ibrahim Rugova ka shprehur një vendosmëri për të vazhduar me mënyrën e tij paqësore, por gjithashtu ka shprehur një vendosmëri të njëllojtë për të kërkuar pavarësinë e Kosovës nga Serbia. Kosova ka qenë nën një sundim ushtarak të vërtetë për më shumë se pesë vjet; Shqiptarët kanë shfaqur fuqi qëndrese të shquar në prani të shtypjes së ashpër, duke kërkuar me fuqi të zjarrtë kërkesat e tyre për vetëvendosje. Vite të tëra të shtypjes ushtarake, deprivimi ekonomik dhe njëanshmëria politike nuk kanë patur sukses në nënshtrimin e Shqiptarëve. Ndërsa Serbët vazhdojnë të ushtrojnë kontroll të fortë mbi krahinën, ata që kanë autoritetin janë udhëheqësit shqiptarë, të kryesuar nga Dr. Rugova. Në kundërshtim me natyrën serioze të konfliktit shqiptaro-serb, Kosova nuk ka marrë vëmendjen ndërkombëtare që meriton. Ka munguar përdorimi i diplomacisë parandaluese, ndërhyrjes dhe veprimit detyrues ndërkombëtar. Vëmendje e pamjaftueshme është treguar për rrethanat tmerruese në Kosovë. Objektivi i përgjithshëm i politikës së huaj Perëndimore ka qenë të parandalojë përhapjen e konfliktit. Vendosja e trupave në Maqedoni është projektuar qartë për të parandaluar përhapjen e ndonjë trazire në Kosovë. Nuk ka patur ndonjë pozicion të vetëm në çështjen shqiptare dhe as që duket që të ketë në të ardhmen e afërt. Nuk ka ndonjë ide të qartë se si duhet të sheshohet konflikti. Ndërsa Shtetet e Bashkuara e kanë mbështetur çështjen shqiptare më shumë, fuqitë Evropiane kanë ngurruar ta lidhin çështjen e rikthimit të Serbisë në komunitetin Europian me zgjidhjen e konfliktit të Kosovës. Perëndimi ka qenë mbështetës i mënyrës jo të dhunshme të Rugovës në përballimin e padrejtësive të mprehta politike dhe ekonomike me të cilat janë ndeshur shqiptarët në Kosovë. Ndërsa Perëndimi dhe shqiptarët kanë një objektiv të njëjtë për të parandaluar shpërthimin e luftës në Kosovë, përtej kësaj pike të përbashkët, interesat Perëndimore nuk përputhen me ato të shqiptarëve. Fuqitë Perëndimore kanë arritur përfundimin se ky është një konflikt etnik me intensitet të ulët. Dhuna në Kosovë është konsideruar relativisht tepër e vogël në krahasim me ngjarje të tilla si ato në Bosnje, pjesë të ish-Bashkimit Sovjetik dhe në vende të tjera me trazira. Eshtë një mendim i përhapur kudo se nën kushtet e tanishme, shqiptarët mund ta arrijnë pavarësinë vetëm nëpërmjet luftës dhe kjo është e papranueshme nga komuniteti ndërkombëtar. Deklaratat Perëndimore se Kosova është pjesë e Serbisë kanë sjellë si pasojë ashpërsimin e pozitës së Beogradit, ndërsa në të njëjtën kohë ato vetëm kanë thelluar mërzitjen dhe përvuajtjen e shqiptarëve. Duke ngulmuar në këtë pozicion dhe gjithashtu duke lejuar dhunime në masë të të drejtave njerëzore, qytetare, kombëtare dhe politike të shqiptarëve, komuniteti ndërkombëtar ka treguar harresë të plotë ndaj ndjeshmërisë dhe të drejtave ligjore shqiptare. Rikthimi i Serbisë në komunitetin ndërkombëtar, si përfundim, do ta shfajësojë Beogradin nga përgjegjësia për shtypjen çnjerëzore të shqiptarëve që në fillim të viteve 1980. Për Shqipërinë, një zgjidhje e problemit të Kosovës mbetet një çështje e sigurimit jetik kombëtar. Sidoqoftë, mundësitë e Tiranës janë jashtëzakonisht të kufizuara dhe nuk duket që të kenë një strategji të besueshme. Edhe pse Shqipëria e ka njohur Republikën e Kosovës dhe e ka miratuar planin e Presidentit Rugova për një shtet neutral, Tirana e ka bërë këtë në një mënyrë të vakët, joentuziaste. Biseda për një konfederatë midis Shqipërisë dhe Kosovës, lëre më bashkimin e tyre, është konsideruar e parakohshme ose jorealiste nga shumica e shqiptarëve në Shqipëri. Por në kundërshtim me deklaratat zyrtare se ajo pranon kufijtë ekzistues, Shqipëria në thelb mbetet një shtet revizionist. Shqipëria asnjëherë nuk ka qenë e kënaqur me kufijtë e saj, por në praktikë i është duhur të veprojë si një komb status quo. Një numër i lartë sfidash kundërshtuese dhe mundësisht shpërthyese i presin shqiptarët në periudhën e mbas – Daytonit. Pa dyshim që disa gjëra janë jashtë fuqive të shqiptarëve dhe rrjedhimisht do t’i kufizojnë mundësitë dhe zgjedhjet e tyre. Raportet midis fuqive janë të tilla që në analizën përfundimtare shqiptarët do të jenë të humburit në çdo kundërvënie ushtarake dhe ata mund të përfundojnë më keq se sa janë sot. Një kundërvënie e dhunshme me Serbinë në këtë kohë, ka shumë të ngjarë që ta shkatërrojë Kosovën dhe Shqipërinë nga një dhunë të egër dhe të zgjatur, duke shkaktuar viktima të panumërta dhe shkatërrim pasurie, qindra mijëra refugjatë dhe trauma psikologjike të pandreqshme për tërë kombin. Por shqiptarët duhet të rishqyrtojnë qëllimet dhe objektivat e tyre si dhe mjetet për arritjen e tyre. Një qënie embrionike shqiptare po lind në Kosovë, por që të bëhet një realitet, shqiptarët duhet të kapen fort mbas objektivave të tyre strategjike afatgjate dhe ta marrin fatin në duart e tyre. Qoftë në të kaluarën apo kohët e fundit, ka ekzistuar një hendek i madh midis kërkesave publike shqiptare dhe gatishmërisë së gjerë popullore për të bërë sakrificat e domosdoshme për të arritur objektivat e vëna. Në një kohë që shqiptarët e kanë përcaktuar qartë ndarjen si qëllimin e tyre, ata nuk kanë qenë të gatshëm ta mbrojnë atë. Ky është një pasqyrim i mungesës së aftësisë, mungesës së vullnetit dhe nënshtrim përballë shanseve dërrmuese. Por mungesa e aftësisë dhe e vullnetit për një qëndresë serioze e ka dobësuar pozicionin shqiptar në sytë e Beogradit dhe të përkrahësve të tyre Perëndimorë. Zhvillime të fundit të brendshme dhe ndërkombëtare kanë patur një efekt të pafavorshëm në Kosovë dhe ngrejnë pyetjet nëse udhëheqësit shqiptarë, pikërisht në këto çaste, janë në gjendje të kundërshtojnë një zgjidhje të imponuar dhe poshtëruese nën presionin e pushtimit serb dhe në mungesën e veprimeve parandaluese ndërkombëtare. Kjo mund të përfshijë ndonjë lloj statusi autonomie të pjesshme ose madje më keq, copëtim dhe spastrim etnik. Megjithë larminë e saj, lëvizja shqiptare në përgjithësi ka vepruar si një aktor logjik, i njësuar. Të paktën në dy çështje themelore, forcat politike shqiptare kanë shfaqur një njëtrajtshmëri të jashtzakonshme pikëpamjesh: të gjitha kërkojnë pavarësi nga Serbia; dhe të gjitha këshillojnë qëndresë jo të dhunshme. Megjithatë, lëvizja shqiptare po humbet vrullin; për më shumë se tre vjet nuk ka patur asnjë rezistencë ndaj masave represive gjithmonë në rritje të Serbisë. Populli është çmobilizuar në përgjithësi. Dr. Rugova ka ngulmuar që sjellja e mirë dhe qëndresa paqësore do të njihen dhe do të shpërblehen me kalimin e kohës. Tani, të zhgënjyer nga mungesa e mbështetjes prej komunitetit ndërkombëtar, personalitete të shquara shqiptare po akuzojnë botën e jashtme se e ka tradhëtuar Kosovën. Por fakti është se shqiptarët nuk revoltuan, pasi ata nuk ishin në gjëndje ta bënin këtë për arësye të ndryshme, duke përfshirë këtu mungesën e organizimit, dhe jo se ata nuk revoltuan për t’i bërë nder komunitetit ndërkombëtar. Dr. Rugova ka qenë personifikimi i përpjekjes kosovare. Deri vonë, udhëheqja e tij nuk ishte shqyrtuar seriozisht. Partitë dhe grupet e tjera politike ishin të gatshëm t’i jepnin atij një shans tjetër, kryesisht për shkak të rrethanave të jashtzakonshme nën të cilat atij i duhej të vepronte. Por ndërsa Dr. Rugova ishte parë si personi i duhur më 1990-ën, sot ngrihen pyetje serioze rreth udhëheqjes së tij. Mos-veprimi për të mbledhur parlamentin dhe për të marrë përsipër përgjegjësitë e administrimit dhe të qeverisë e kanë dobësuar rëndë pozicionin e Dr. Rugovës. Të njëjtën gjë ka bërë themelimi i një qeverie në mërgim dhe jo në Prishtinë. Ndërsa disa nga kritikat drejtuar Dr. Rugovës janë bërë gabimisht dhe janë politikisht të motivuara, duket sikur ai i ka sjellë mbi vete disa nga këto prob- leme. Ai ka dështuar të bindë shumë aktivistë të shquar dhe ka shmangur forca të tjera politike nga procesi i marrjes së vendimeve. Ai duket që e ka rrethuar veten me një grup të vogël zyrtarësh besnikë të LDK-së. Gjithashtu me sa thuhet, ai është bërë më pak i hapur për publikun. Ndërsa tani për tani udhëheqja e Rugovës nuk duket se është e kërcënuar seroizisht, për arsyen e thjeshtë se kundërshtarët e tij nuk kanë qenë në gjendje të krijojnë një plan veprimi të besueshëm, tani dyshohet që lëvizja shqiptare të ketë sukses në arritjen e objektivave të saj, me përjashtim të rastit se Dr. Rugova do të bindë udhëheqës të tjerë të mundshëm, do të zgjerojë procesin e marrjes së vendimeve, do të ndërtojë një makineri administrative funksionale dhe do të mobilizojë burimet dhe personelin e nevojshëm për të arritur nevojat themelore të popullatës. Ngurimi për të rimarrë vrullin, i kombinuar me keqësimin e vazhdueshëm të gjendjes së përgjithshme – thellimi i krizës shoqërore dhe morale, shkatërrimi i shkollave, familjes dhe i ekonomisë; si dhe emigracioni në rritje – mund të kenë pasoja serioze për shqiptarët. Dr. Rugova do të ndeshet me një provë serioze në fund të mandatit 4-vjeçar të parlamentit të zgjedhur më 1992-in. Ka shumë të ngjarë që ai të humbasë legjitimitet në sytë e shumicës së kosovarëve nëse nuk mbahen zgjedhje të reja, nuk mblidhet parlamenti dhe nëse ai nuk merr masa efektive për t’i bërë institucionet lokale autoritete me fuqi vepruese mbi të gjithë Kosovën. Gjendja pa rrugëdalje me Serbinë dhe dhuna e vazhdueshme ka shumë të ngjarë që ta zmadhojë perceptimin midis shumë shqiptarëve se udhëheqja e Rugovës është e paaftë për mbrojtjen e interesave të tyre. Disa personalitete të shquara, duke përfshirë Rexhep Qosen, Adem Demaçin dhe Veton Surroin tashmë kanë vënë në pyetje mundësinë e Rugovës për të udhëhequr efektivisht lëvizjen Shqiptare. Por armiqësirat e vockla, sjelljet pa fantazi që shpesh karakterizojnë marrëdhëniet midis udhëheqësve shqiptarë si dhe grindjet e ashpra të vazhdueshme rreth çështjeve me interesa të një shtrirje të ngushtë të zonave të tyre përkatëse elektorale do ta dobësojnë pozicionin e Dr. Rugovës dhe do të përdoren me mjeshtëri nga Serbia. Ndërkohë, qëndrimi i komunitetit ndërkombëtar po ndryshon në favor të Serbisë, mbështetja e së cilës është e domosdoshme për suksesin e marrëveshjeve të paqes në Bosnje. Serbia, gradualisht, por në mënyrë të qartë, po lejohet të rihyjë në komunitetin ndërkombëtar. Udhëheqësit shqiptarë mund të ballafaqohen me një presion të fuqishëm për të pranuar një ujdi, e cila mund të jetë shumë larg nga ajo çfarë ata konsiderojnë një zgjidhje të drejtë. Për shembull, Serbia mund të bjerë dakort të lejojë kthimin e vëzhguesve të OSCE-së dhe të ndërmarrë hapa të tjerë, të cilat do të interpretohen nga miqtë e Serbisë në Perëndim si “lëshime” për shqiptarët. Rivendosja e autonomisë është përmendur në të shumtën e herës si një zgjidhje e mundshme për problemin e Kosovës. Sidoqoftë, dy aspekte duhet të përmenden këtu. E para, nuk ka patur asnjë ofertë të tillë nga Beogradi. E dyta, të huajt që po përkrahin autonominë, nuk kanë një ide të qartë se çfarë ata po rekomandojnë në të vërtetë. Kushtetuta e Jugosllavisë më 1974 i dha Kosovës një autonomi të gjerë dhe e njohu provincën si një njësi federale. Por ai shtet është i vdekur. Në mënyrë të ngjashme, propozime për rikthimin dhe respektimin e të drejtave qytetare – shqiptarët të bëhen qytetarë të barabartë të Jugosllavisë – nuk shkojnë deri në fund. Të gjithë shenjat tregojnë se shqiptarët kurrë nuk mund të ndihen si në shtëpinë e tyre në Jugosllavi. Ndërsa Fuqitë e Mëdha e pranojnë se autonomia nuk do të kënaqte shumicën e shqiptarëve, në sytë e komunitetit ndërkombëtar kjo do të paraqiste një përmirësim rreth status quo-së dhe do të arriheshe pa luftë. Por politika perëndimore e presionit ndaj shqiptarëve për të pranuar autonominë do të ishte dritëshkurtër. Një zgjidhje e tillë do të ishte e papranueshme për shumicën e shqiptarëve dhe mbështetja afat-gjatë e saj do të vihej në dyshim. Ndërsa për shqiptarët bashkimi me atdheun e tyre mëmë mbetet qëllimi përfundimtar, po rritet ndërgjegjësimi për faktet e rënda të situatës në rajon por edhe më larg saj. Në këtë fazë, as faktorët e brendshëm dhe as ata të jashtëm nuk duket sikur janë në favor të shqiptarëve për të arritur vetvendosje në mënyrë paqësore. Sidoqoftë, ata nuk i ndahen pozicionit të tyre që ndarja prej Serbisë është e padiskutueshme. Por hendeku i madh midis deklaratave shqiptare se ata nuk do ta pranojnë autonominë dhe, pamundësisë së tyre faktike për ta detyruar Beogradin ta konsiderojë ndarjen, është bërë akoma më i dukshëm. Prandaj, Shqiptarët në Prishtinë dhe Tiranë duhet të përpunojnë një strategji të re dhe të gjithanshme që synon për ta bërë pozicionin e Serbisë në Kosovë gjithnjë e më shumë të paqëndrueshëm. Rruga përpara, natyrisht është e gjatë dhe plot me rreziqe serioze. Stabiliteti dhe paqja në Ballkan do të varen në një masë të madhe në mënyrën se si do të trajtohet çështja shqiptare. Ka mundësi që të paraqesë një kërcënim më të madh, më afat-gjatë sesa Bosnja për sa i përket paqes dhe stabilitetit në rajon. Në pikëpamjen e luftrave Jugosllave të shkëputjes dhe të copëzimit de facto të Bosnjes, kufijtë në rajon nuk mund të konsiderohen më gjatë si të përhershëm. Do të ishte jorealiste për komunitetin ndërkombëtar të priste që shqiptarët të hiqnin dorë nga qëllimi i tyre përfundimtar për një shtet të njësuar. Nuk duhet të ketë asnjë dyshim se nëse shqiptarët do të mendonin se ishte koha e përshtatshme, ndoshta shumica e tyre do të zgjidhnin bashkimin sot. Shqiptarët duhet të bëjnë përpjekje më të mëdha për ta ngritur profilin ndërkombëtar të çështjes së Kosovës. Komuniteti Shqiptaro-Amerikan duhet të luajë një rol të rëndësishëm në këtë këndvështrim. Ndërsa shqiptaro-amerikanët, ndryshe nga grekoamerikanët për shembull, nuk kanë një elektorat të fortë në Kongres, ata kanë bërë shumë më tepër sesa është bërë e njohur. Megjithatë, shumë më tepër mbetet për t’u bërë, sidomos duke ditur se zgjedhjet e reja po afrohen, për të bindur trupin politik amerikan pse çështjet e Kosovës dhe pse presioni mbi Serbinë duhet të vazhdojnë. |
The Malëcia e Madhe Uprising, led by the great freedom fighter Ded Gjo’ Luli, represents one of the most glorious chapters in Albania’s long struggle for independence and national integrity. The commemoration of this important historical event provides a good opportunity to focus on some current aspects of the Albanian national question, which in the opinion of a growing number of analysts is the most outstanding issue in the region. Given the balance of forces in the Balkans, the realities of the Dayton peace agreement on Bosnia, Albania’s weakness and preoccupation with its transition from communism to democracy, and the international community’s generally negative view of separatist and irredentism movements, what challenges and dilemmas will Albanians and their leaders face? What policy options are at the disposal of Albanian decision-makers? Contrary to the hopes of many Albanians, the end of the Cold War and the fall of Yugoslavia have not been followed by the resolution of their national question. Albanians on both sides of the border were inadequately prepared to take advantage of the opportunities created by these historic developments. The region was entering a post-communist era whose outlines were and still are unclear. How to adjust to the as yet undefined regional environment was the key question that would have taxed even the most farsighted and penetrating of leaders, let alone those who were just entering politics and were forced to operate in a domestic and external environment with very serious constrains. The Albanian nation today faces similar challenges it did eightyfive years ago. Now, as then, the Albanians face militarily superior and hostile neighbors, determined to prevent the enlargement of the state of Albania. Today, as eight decades ago, Albania’s armed forces are grossly inadequate for the country’s own defense, let alone liberating Kosova and other predominantly Albanian-inhabited territories. And the international community continues to ignore what the Albanians consider as their legitimate national interests. Ironically, the Albanian national question has become much more complex in the wake of Yugoslav wars of secession and the establishment of an independent Macedonia. Kosova and the Albanianinhabited territories in Macedonia are viewed as separate issues, demanding different solutions. Whereas in Kosova there is a well developed Albanian national movement, with clearly articulated demands, the Albanians in Macedonia seem to lack a unified movement, with a clear sense of direction. Separated by a new, international border, Albanians in Kosova and Macedonia will find it difficult to meet their national challenges in a comprehensive, cooperative manner. With the signing of the Dayton agreements, there is widespread recognition that the six million to seven million Albanians represent the Balkans’ wild card. The force of Albanian nationalism today is potentially more destabilizing for the region than ever before because of the danger of a spill over. While the threat of war in Kosova may have abated somewhat, the chances for the peaceful resolution of the conflict in the very near term seem remote as long as Serbia and Kosova remain wedded to their uncompromising positions. Both Serbs and Albanians publicly state they are ready to open talks. But beyond this point, there is a huge perceptual gap between Belgrade and Prishtina about the underpinnings of Serbian-Albanian coexistence. Neither side has indicated a willingness to give up its maximalist demands which would open the way for serious negotiations. Thus armed conflict in the long run seems highly probable. Belgrade has pursued two central goals: ensuring Kosova’s integration into Serbia, and breaking the will of the Albanians through the use of brute force. On neither of these can it be said that it has succeeded. But it has also not given up pursuing them. Even in the wake of the Bosnia agreement, the political climate in Belgrade has not tipped in favor of an accommodation with the Albanians. Serbia has given no indication as yet that it is willing to consider Albanian demands of separation from Yugoslavia. There has been no shift in Serbian official position or recognition that perhaps Serbia would be better off to let Kosova go than be forever at conflict with the Albanians. The costs to Serbia of keeping Kosova under its control have been and are high, but they are still acceptable. While some Serbs are evidently not willing to pay the price of keeping Kosova within Serbia, as they have come to believe that only the direst actions — war - can succeed in deterring the Albanians from the path of independence, there are no signs of significant changes in Serbia’s political mood on the Albanian issue. Many Serbs may acknowledge that the suspension of Kosova’s autonomy was a terribly misguided move. But few have been able to liberate themselves from the Kosova syndrome. Moreover, there has been no significant internal pressure — either from the Albanians or from the so-called Serb democratic opposition — that would force the current Belgrade government to change its behavior. Similarly, Albanian leaders in Kosova have shown no inclination to back away from their one central strategic goal: self-determination, which eventually will lead to unification with Albania. Ibrahim Rugova has expressed a determination to persist with his peaceful approach, but has also expressed an equal determination to pursue Kosova’s independence from Serbia. Kosova has been under virtual military rule for more than five years; Albanians have displayed remarkable staying power in the face of severe repression, pursuing their demands for self-determination with passionate intensity. Years of military crackdown, economic deprivation and political marginalization have not succeeded in subduing the Albanians. While the Serbs continue to exercise tight control over the region, it is Albanian leaders, headed by Dr. Rugova, who have the authority. Despite the serious nature of the Albanian-Serb conflict, Kosova has not received the international attention it deserves. Use of preventive diplomacy, intervention, and international enforcement action has been lacking. Scant attention has been paid to the appalling conditions in Kosova. The overall Western foreign policy objective has been to prevent the spread of conflict. The stationing of troops in Macedonia is clearly designed to prevent a spill-over of any unrest in Kosova. There has been no unified position on the Albanian question nor is one likely in the near future. There is no clear idea as to how the conflict should be settled. While the United States has been more supportive of the Albanian cause, European powers have been reluctant to link the issue of Serbia’s reintegration into the international community with the solution of Kosova conflict. The West has been supportive of Rugova’s non-violent approach in confronting acute political and economic injustices that the Albanians in Kosova are faced with. While the West and the Albanians share a common objective of preventing the outbreak of war in Kosova, beyond that point Western interests do not coincide with those of the Albanians. Western powers have resigned themselves to what in their view is a low-intensity ethnic conflict. Violence in Kosova is considered relatively minuscule by comparison with events such as those in Bosnia, parts of the former Soviet Union, and other trouble spots. There is widespread agreement that under current conditions Albanians can achieve independence only through war and that is unacceptable to the international community. Western declarations that Kosova is part of Serbia have had the effect of hardening Belgrade’s position, while they have only deepened the frustration and humiliation of the Albanians. By insisting on this position and also tolerating massive violations of the human, civil, national, and political rights of the Albanians, the international community has demonstrated total obliviousness to legitimate Albanian rights and sensitivities. The reintegration of Serbia into the international community will in effect absolve Belgrade of responsibility for its brutal repression of Albanians since the early 1980s. For Albania, a Kosova settlement remains a vital national security issue. However, Tirana’s options are severely limited and it does not seem to have a credible strategy. Although Albania has recognized the Republic of Kosova and has endorsed Pr. Rugova’s plan for a neutral state, Tirana has done this in a lukewarm manner. Talk of confederation between Albania and Kosova, let alone unification, is considered premature or unrealistic by most Albanians in Albania. But despite official statements that it accepts existing borders, Albania essentially remains a revisionist state. Albania has never been content with its borders but in practice it has had to behave as a status quo nation. A number of highly controversial and potentially explosive challenges await the Albanians in the post-Dayton era. Obviously some things are outside the powers of the Albanians and will therefore limit their options. Power relations are such that in the final analysis Albanians will be the losers in any military confrontation and could end up worse than they are today. A violent confrontation with Serbia at this time would most likely consume Kosova and Albania in brutal and prolonged violence, causing massive casualties and destruction of property, hundreds of thousands of refugees, and irreparable psychological trauma for the entire nation. But the Albanians need to reexamine their aims and objectives and means of achieving them. An embryonic Albanian entity is emerging in Kosova, but if it is to become a reality the Albanians must come to grips with their long-term strategic objectives and take their fate in their own hands. Whether in the past or in the more recent times, there has been a wide gap between Albanian public demands and popular willingness to make the sacrifices necessary to achieve stated objectives. While the Albanians have clearly defined separation as their goal, they have not been willing to defend it. This is a reflection of lack of capacity, lack of will, and resignation in the face of overwhelming odds. But lack of capacity and will for a significant resistance have undermined the Albanian position in the eyes of Belgrade and their Western supporters. Recent domestic and international developments have had an adverse impact on Kosova and raise questions whether Albanian leaders at this juncture can oppose an imposed and humiliating solution under the duress of Serbian occupation and in the absence of international preventive actions. This could involve some sort of a semi-autonomous status or even worse partition and ethnic cleansing. Despite its diversity, the Albanian movement in general has acted as a cohesive, unitary actor. At least on two cardinal issues, Albanian political forces have displayed a remarkable uniformity of views: all demand independence from Serbia; and all advocate nonviolent resistance. However, the Albanian movement is losing momentum; for more than three years there has been no resistance to Serbia’s ever-increasing repressive measures. The masses have largely been demobilized. Dr. Rugova has insisted that good behavior and peaceful resistance will eventually be recognized and rewarded. Now, disappointed with the lack of support from the international community, prominent Albanian personalities are accusing the outside world of having betrayed Kosova. But the fact is that the Albanians did not revolt because they were unable to do so for many reasons, including lack of organization, and not as a favor to the international community. Dr. Rugova has been the embodiment of the Kosovar struggle. Until recently, his leadership did not come under serious scrutiny. Other political parties and groups were willing to cut Rugova a bit of slack mainly because of the extraordinary circumstances under which he has had to operate. But if Dr. Rugova was perceived as the right person in 1990, today serious questions are raised about his leadership. Failure to convene the parliament and assume the responsibilities of administration and government has seriously undermined Dr. Rugova’s position. So has the establishment of a government in exile rather than in Prishtinë. While some of the criticism against Dr. Rugova is misplaced and politically motivated, he seems to have brought some of these problems on himself. He has failed to co-opt many prominent activists and has shunned other political forces from the decision-making process. He seems to have surrounded himself with a small group of loyal LDK officials. He has also reportedly become less accessible. While for now Rugova’s leadership does not appear to be seriously threatened, for the simple reason that his opponents have not been able to come up with a credible action plan, unless Dr. Rugova co-opts other potential leaders, expands the decision making process, sets up a functioning administrative machinery, and mobilizes the resources and personnel necessary to meet the population’s basic needs, it is questionable that the Albanian movement can succeed in meeting its objectives. Failure to regain the momentum, combined with the continued deterioration of the general situation — deepening social and moral crisis, breakdown of schools, family, and economy; and growing emigration — could have very serious repercussions for the Albanians. Dr. Rugova will face a serious test at the end of the four-year mandate of the parliament elected in 1992. He will likely lose legitima- cy in the eyes of the majority of Kosovars if new elections are not held, the parliament is not convened, and if he does not take effective measures to make local institutions the empowering authority over the entire Kosova. The stalemate with Serbia and continued repression will likely heighten the perception among many Albanians that the Rugova leadership is incapable of defending their interests. Some prominent personalities, including Rexhep Qosja, Adem Demaçi and Veton Surroi, have already cast aspersions on Rugova’s ability to effectively lead the Albanian movement. But the petty animosities, the unimaginative dealings that often characterize relations among Albanian leaders and the continued acrimonious wrangling over issues of short-range interest to their respective constituencies will undermine Dr. Rugova’s position and will be skillfully used by Serbia. Meanwhile, the attitude of the international community is changing in favor of Serbia, whose support is essential for the success of the Bosnia peace agreements. Serbia is gradually, but unmistakably, being readmitted into the international community. Albanian leaders could face strong pressure to accept a settlement, which may fall far short of what they would consider a just solution. For example, Serbia may agree to permit the return of OSCE monitors and take other steps, which will be interpreted by Serbia’s friends in the West as “concessions” to the Albanians. Restoration of autonomy is most often mentioned as a possible solution to the Kosova problem. However, two aspects must be mentioned here. First, there has been no such offer from Belgrade. Second, foreigners who are advocating autonomy do not have a clear idea of what indeed they are recommending. Yugoslavia’s 1974 constitution granted Kosova substantial autonomy and recognized the province as a federal unit. But that country is dead. Similarly, proposals for the restoration and respect of civil rights - Albanians becoming equal citizens of Yugoslavia — do not go far enough. All evidence indicates that Albanians can never feel at home in Yugoslavia. While the Great Powers recognize that autonomy would not satisfy the majority of Albanians, in the eyes of the international community it would represent an improvement over the status quo and would have been achieved without war. But Western policy of pressuring the Albanians to accept autonomy would be shortsighted. Such an arrangement would be unacceptable to the majority of Albanians and its long-term sustainability would be in doubt. While for the Albanians unification with their mother country remains the ultimate goal, there is growing realization of the hard realities of the situation in the region and further afar. At this stage neither internal nor external factors seem to be right for Albanians to achieve self-determination peacefully. However, they have stuck to the their position that separation from Serbia is nonnegotiable. But the huge gap between Albanian pronouncements that they will not accept autonomy and their practical inability to force Belgrade to consider separation has become more glaring. Therefore, the Albanians in Prishtinë and Tiranë will need to develop a comprehensive new strategy aimed at making Serbia’s position in Kosova increasingly untenable. The road ahead, of course is long and fraught with serious risks. Stability and peace in the Balkans will to a large degree depend on how the Albanian question is managed. It could potentially present a greater, long-term threat than Bosnia to peace and stability in the region. In view of Yugoslav secession wars and the defacto partition of Bosnia, borders in the region can no longer be considered as permanent. It would be unrealistic for the international community to expect the Albanians to give up their ultimate goal of a unitary state. There should be no doubt that if the Albanians thought the time was ripe, probably most of them would opt for unification today. Albanians must make greater efforts to raise the international profile of the Kosova issue. The Albanian-American community has a major role to play in this respect. While Albanian-Americans, unlike lets say Greek- Americans, lack a strong constituency in Congress, they have done more than is commonly recognized. Nevertheless, a lot more remains to be done, especially in light of upcoming elections here, to convince the American body politic why Kosova matters and why pressure on Serbia must continue. |
